-
Ο ναός του Ηφαίστου Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία © Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία -
Ο Άρειος Πάγος και στο βάθος ο ναός του Ηφαίστου (Θησείο) Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη -
Ο ναός του Ηφαίστου στο Θησείο William Haygarth Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη -
Ο ναός του Ηφαίστου στο Θησείο William Haygarth Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη -
Ναός του Ηφαίστου (Θησείο). Το ανατολικό περιστύλιο του ναού από τα βόρεια. Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη -
Ο Ναός του Ηφαίστου (Θησείο) με τον Λυκαβηττό Richard Dalton Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη -
Άποψη και κάτοψη του Ναού του Ηφαίστου (Θησείου). Υποθετική αναπαράσταση. Barbié de Bocage Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη -
Ο ναός του Ηφαίστου στο Θησείο Henri Beck Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη -
Ο ναός του Ηφαίστου (Θησείου) Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη -
Ο ναός του Ηφαίστου (Θησείο) στον χώρο της Αρχαίας Αγοράς και η Ακρόπολη από τα βορειοδυτικά Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη -
Θραύσμα από τις μετόπες του Ναού του Ηφαίστου (Θησείο) Edward Dodwell Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη -
Η δυτική όψη του Ναού του Ηφαίστου (Θησείου). Διακρίνεται η ζωφόρος. Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη -
Διακοσμητικό στοιχείο του ναού του Ηφαίστου (Θησείου). Ο Θησέας ιππεύει τον Μαραθώνιο ταύρο (αναπαράσταση από κατεστραμμένο ανάγλυφο). James Stuart, Nicholas Revett Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη -
Ο Ναός του Ηφαίστου (Θησείο) στην Αρχαία Αγορά: Εικ. 1. Κάτοψη και άνοψη. Εικ. 2. Λεπτομέρειες των φατνωμάτων της οροφής. Εικ. 3. Τομή της οροφής με λεπτομέρειες των φατνωμάτων Εικ. 4. Πρόσοψη. Εικ. 5. Όψη του θριγκού. Α,Β,C: Οι μετόπες και η ζωφόρος του Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη -
Θραύσματα από τις μετόπες του Ναού του Ηφαίστου (Θησείο) στην Αρχαία Αγορά της Αθήνας Edward Dodwell Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη -
Τα γλυπτά της ζωφόρου πάνω από τον πρόναο του ναού του Ηφαίστου (Θησείο): Η μάχη του Θησέα με τους Παλλάδες. James Stuart, Nicholas Revett Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη -
Τα γλυπτά της ζωφόρου του οπισθόναου του ναού του Ηφαίστου (Θησείο): Σκηνή από την Κενταυρομαχία με τον Θησέα να μετέχει στην πάλη με τους Κενταύρους. James Stuart, Nicholas Revett Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη -
Tέσσερις μετόπες της ανατολικής πλευράς του ναού του Ηφαίστου (Θησείο). Εικ. 16: Ο Ηρακλής με τη βασίλισσα των Αμαζόνων Ιππολύτη. Εικ. 17, 18: Ο Ηρακλής και τα μήλα των Εσπερίδων. James Stuart, Nicholas Revett Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη -
Άποψη του δυτικού τμήματος της Αθήνας. Στο βάθος ο λόφος των Νυμφών, θέση από την οποία ζωγράφισε ο Στάντεμαν το Πανόραμά του. August Ferdinand Stademann Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη -
Ο Ναός του Ηφαίστου (Θησείο) από τα βορειοδυτικά Etienne Rey Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη -
Ο ναός του Ηφαίστου στο Θησείο William Haygarth Wikimedia Commons -
Ο ναός του Ηφαίστου Sir William Gell The British Museum © The Trustees of the British Museum -
Ο ναός του Ηφαίστου Sir William Gell The British Museum © The Trustees of the British Museum -
Ο ναός του Ηφαίστου Sir William Gell The British Museum © The Trustees of the British Museum -
Προστώο του Θησείου British Museum The British Museum © The Trustees of the British Museum -
Ο ναός του Ηφαίστου James 'Athenian' Stuart The British Museum © The Trustees of the British Museum -
Μετόπη από τον ναό του Ηφαίστου The British Museum © The Trustees of the British Museum -
Θραύσμα μαρμάρινης στήλης με απόσπασμα από διάταγμα με κανονισμούς για τις δημόσιες θυσίες στην Αθήνα. Βρέθηκε κοντά στον ναό του Ηφαίστου. The British Museum © The Trustees of the British Museum -
Ο ναός του Ηφαίστου από τα βορειοδυτικά Sir William Gell The British Museum © The Trustees of the British Museum -
Ο ναός του Ηφαίστου The British Museum © The Trustees of the British Museum -
Εσωτερική άποψη του ναού του Ηφαίστου Sir William Gell The British Museum © The Trustees of the British Museum -
Ο ναός του Ηφαίστου Charles Robert Cockerell The British Museum © The Trustees of the British Museum -
Μελέτη του αετώματος και των μετόπων του ναού του Ηφαίστου James 'Athenian' Stuart The British Museum © The Trustees of the British Museum -
Άποψη του Αρειου Πάγου και του Θησείου James Skene The British Museum © The Trustees of the British Museum -
Ο ναός του Ηφαίστου Charles Robert Cockerell The British Museum © The Trustees of the British Museum -
Γιορτή στο Θησείο James Skene The British Museum © The Trustees of the British Museum -
Άποψη της Αθήνας με τον ναό του Ηφαίστου Thomas de Thomon The British Museum © The Trustees of the British Museum -
Αρχαία επιγραφή από τον Ναό του Ηφαίστου (Θησείο) Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη © Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη
Στο δυτικό όριο της Αρχαίας Αγοράς, πάνω στον λόφο του Αγοραίου Κολωνού, δεσπόζει ο ναός του Ηφαίστου, ένας ολομάρμαρος, εξαιρετικής τέχνης δωρικός ναός. Το Ηφαιστείο, όπως αλλιώς ονομάζεται, είναι ο καλύτερα διατηρημένος αρχαίος ναός της μητροπολιτικής Ελλάδας. Ο ναός παλαιότερα ήταν γνωστός με το όνομα Θησείο, καθώς θεωρήθηκε ότι ήταν αφιερωμένος στον Θησέα. Το όνομα αυτό πήρε και η ευρύτερη περιοχή τη νεότερη περίοδο.
Ο ναός χρονολογείται στα μέσα του 5ου αι. π.Χ. και συγκαταλέγεται ανάμεσα στα αρχιτεκτονικά αριστουργήματα της εποχής του Περικλή. Είναι δίστυλος εν παραστάσι, έχει δηλαδή δύο κίονες ανάμεσα στις παραστάδες των στενών πλευρών, διαθέτει πρόναο, σηκό (κυρίως ναό) και οπισθόδομο, και εξωτερικά περιβάλλεται από δωρική κιονοστοιχία (6 επί 13 κίονες). Είναι κατασκευασμένος από πεντελικό μάρμαρο ενώ για τμήματα της ανωδομής και του γλυπτού διακόσμου είχε χρησιμοποιηθεί μάρμαρο Πάρου. Στο εσωτερικό του σηκού υπήρχε δίτονη κιονοστοιχία σε σχήμα Π και οι τοίχοι ήταν καλυμμένοι με κονίαμα, προφανώς για να δεχτούν ζωγραφικά έργα. Εκεί υπήρχε το βάθρο στο οποίο στέκονταν τα αγάλματα των λατρευόμενων θεών, του Ηφαίστου και της Αθηνάς.
Ο γλυπτός διάκοσμος εξωτερικά δεν είναι συνεχόμενος, αλλά δίνεται έμφαση στην ανατολική πλευρά του μνημείου, που ήταν άμεσα ορατή από το πλήθος που βρισκόταν στην πλατεία της Αρχαίας Αγοράς: στις δέκα ανάγλυφες ανατολικές μετόπες παριστάνονται σκηνές από τους άθλους του Ηρακλή ενώ στις μακρές πλευρές μόνο οι τέσσερις ανατολικές είναι διακοσμημένες με επεισόδια από τους άθλους του Θησέα. Αντίθετα, στο δυτικό τμήμα του ναού οι μετόπες είναι ακόσμητες. Η ζωφόρος που διατρέχει τον πρόναο εικονίζει έξι ολύμπιους θεούς να παρακολουθούν μυθικούς αγώνες, πιθανόν το νικηφόρο αγώνα του Θησέα εναντίων των Παλλαντιδών. Η ζωφόρος του οπισθόδομου, μόνο στο πλάτος του σηκού, εικονίζει την Κενταυρομαχία. Παρότι από τα αετώματα σώζονται μόνο λείψανα, η μελέτη τους έχει δείξει ότι στο ανατολικό θα παριστανόταν είτε η «Αποθέωση του Ηρακλή» στον Όλυμπο είτε η γέννηση της Αθηνάς από τον πατέρα της Δία, ενώ στο δυτικό αέτωμα αποκαθίσταται η Κενταυρομαχία.
Ο ναός του Ηφαίστου αναφέρεται από τον Παυσανία, γεγονός που βοήθησε στην ταύτισή του. Ο περιηγητής κάνει ιδιαίτερη μνεία στα χάλκινα λατρευτικά αγάλματα του Ηφαίστου και της αδερφής του Αθηνάς που στεγάζονταν στον ναό, έργα του γλύπτη Αλκαμένη. Τα γλυπτά κατασκευάστηκαν σε χρόνια υστερότερα της ίδρυσης του ναού, πιθανόν στο διάστημα της Ειρήνης του Νικία (421-415 π.Χ.), όταν σταμάτησαν οι εχθροπραξίες του Πελοποννησιακού Πολέμου. Ο Ήφαιστος, θεός της μεταλλουργίας, και η Αθηνά Εργάνη, προστάτιδα των τεχνών και των τεχνιτών, τιμήθηκαν από κοινού στον χώρο της Αρχαίας Αγοράς όπου είχαν εγκαταστήσει τα εργαστήρια τους πολλοί τεχνίτες και άλλοι δημιουργοί.
Κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, τον 3ο αι. π.Χ., στον χώρο γύρω από το ιερό διαμορφώθηκε ένα κήπος. Κατά τις ανασκαφικές έρευνες αποκαλύφθηκαν λάκκοι, κάποιοι από τους οποίους διατηρούσαν ακόμα μεγάλες πήλινες γλάστρες οι οποίες θα είχαν φυτευτεί για τον εξωραϊσμό του περιβάλλοντος χώρου. Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο ο ναός δεν υπέστη καταστροφές ούτε από την επιδρομή των Ερούλων το 267 μ.Χ. ούτε από τους Γότθους τον 4ο αι. μ.Χ. Αργότερα, κατά τον 7ο αι. μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο, χρήση που είχε σαν αποτέλεσμα αφενός τη διατήρηση του κτηρίου και αφετέρου την καταστροφή του γλυπτού του διακόσμου από του χριστιανούς. Λίγα χρόνια μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους το 1830, ο ναός του Ηφαίστου μετατράπηκε σε μουσείο για τη φύλαξη αρχαιοτήτων, ενώ τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα άρχισε η συστηματική μελέτη του με τη διενέργεια ανασκαφών από την Αμερικανική Σχολή.
